Meer dan 100 miljoen euro schade door online fraude

Burgers, bedrijven en overheden vertrouwen steeds meer op digitale systemen voor communicatie, financiële transacties en het opslaan van gevoelige gegevens. Cybercriminelen maken echter steeds vaker misbruik van deze afhankelijkheid. In 2023 werden er bij de politie maar liefst 70.000 meldingen van online fraude geregistreerd, goed voor een totale schade van meer dan 100 miljoen euro.

Dit blijkt uit het rapport Fenomeenbeeld 2024: Online fraude in beeld, opgesteld door onderzoekers van de Landelijke Expertise en Operaties (LX) en de Landelijke Opsporing en Interventies (LO). In dit rapport worden de omvang, aard en trends van online fraude in Nederland in de afgelopen jaren belicht.

Toename in fraude-incidenten
Sinds 2014 is het aantal meldingen van online fraude aanzienlijk gestegen. De frequentie verschilt per fraudevorm, waarbij sommige methoden in aantal toenamen en andere juist afnamen. In het rapport wordt onder andere ingegaan op bankhelpdeskfraude, beleggingsfraude, betaalverzoekfraude, sextortion (afpersing via seksueel getinte beelden) en misbruik van accounts. In 2023 stond aan- en verkoopfraude bovenaan met 42.359 meldingen, gevolgd door bankhelpdeskfraude (6.970 meldingen), hulpvraagfraude (5.981) en betaalverzoekfraude (4.000). De werkelijke cijfers liggen waarschijnlijk hoger, omdat veel slachtoffers geen aangifte doen.

Financiële schade door fraude
De schade door online fraude varieert sterk per type misdrijf. Bankhelpdeskfraude veroorzaakte in 2023 een verlies van 33,7 miljoen euro, terwijl beleggingsfraude goed was voor 31 miljoen euro schade. Bij factuurfraude en aan- en verkoopfraude werd respectievelijk 13 miljoen euro en 11,1 miljoen euro buitgemaakt. Criminelen die zich bezighouden met betaalverzoekfraude en hulpvraagfraude veroorzaakten schade van 2,6 miljoen euro en 1,1 miljoen euro. “Wat opvalt, is dat fraudevormen met de meeste meldingen niet altijd de grootste schade veroorzaken”, zegt Neeltje Geldermans, Hoofd Operatiën en portefeuillehouder aanpak digitale criminaliteit. “Sommige incidenten leiden namelijk tot enorme schade.”

Impact op slachtoffers
De gevolgen van online fraude zijn niet alleen financieel, maar vaak ook persoonlijk. Veel slachtoffers onderschatten de psychologische impact, die niet alleen hen zelf, maar ook hun familie kan raken. “Het verlies van spaargeld, pensioenvoorzieningen of mogelijke erfenissen kan de toekomst van een hele familie ondermijnen”, aldus Geldermans.
Online fraude heeft een vergelijkbare impact als traditionele misdaden zoals babbeltrucs of inbraken. Volgens onderzoek van het CBS zegt 37% van de slachtoffers minder vertrouwen in mensen te hebben, en 30% voelt zich minder veilig. Daarnaast ervaren 7 tot 8 procent van de slachtoffers slaapproblemen, depressieve klachten of angst. Veel slachtoffers blijven met schuldgevoelens zitten, omdat ze het idee hebben zelf bij te hebben gedragen aan hun benadeling.

Toename van cybercriminelen
De groepen die zich bezighouden met online fraude zijn vaak goed georganiseerd en bestaan uit leden die elkaar meestal al jaren kennen. De drempel om online criminaliteit te plegen is verlaagd, onder andere doordat criminelen kennis delen op internetfora. De meerderheid van de daders is jonger dan 30 jaar en vaak bestaat een criminele bende uit een kern van vaste leden, met daaromheen een groep uitvoerders en faciliteerders, zoals bellers en phishers. De grenzen tussen verschillende vormen van online fraude zijn vaak vloeiend. Zo komen bankhelpdeskfraude, phishing en hulpvraagfraude vaak samen voor.
Criminelen die zich met online fraude bezighouden, zijn vaak ook betrokken bij andere misdrijven zoals diefstal, heling of witwassen. Ze kunnen zelfs links hebben met drugs- en mensenhandel, hoewel dit minder vaak voorkomt. In sommige gevallen worden ook misdrijven zoals geweld, aanranding of wapenbezit geassocieerd met online fraudeurs.

Luxegoederen en witwassen
Veel van de opbrengsten van online fraude worden uitgegeven aan luxe goederen, zoals horloges, sieraden, designerkleding, telefoons en laptops. “Deze aankopen dienen niet alleen om de status van de criminelen te verhogen, maar ook als middel om het geld wit te wassen”, stelt Geldermans. Er zijn aanwijzingen dat de winsten uit online fraude ook worden gebruikt om andere criminele activiteiten te financieren of om onroerend goed in het buitenland aan te schaffen.

Evolving fraudepraktijken
Online fraude kent vele vormen, die zich continu ontwikkelen. Criminelen nemen vaak succesvolle methodes over en passen deze toe in andere fraudevormen. Daarbij maken ze gebruik van Remote Access Tools (software waarmee je op afstand toegang krijgt tot de computers van slachtoffers) en digitale lijsten met persoonsgegevens (leads) om gericht bepaalde doelgroepen te benaderen. Met de opkomst van kunstmatige intelligentie en deepfakes wordt verwacht dat online fraude in de komende jaren verder zal toenemen.

Bestrijding van online fraude
In de afgelopen jaren hebben zowel publieke als private partijen veel inspanningen geleverd om online fraude tegen te gaan door middel van opsporingsonderzoeken en technische barrières. Desondanks blijven veel burgers en bedrijven slachtoffer van online fraude.
De onderzoekers pleiten voor een integrale aanpak, waarin politie, het ministerie van Justitie en Veiligheid, het Openbaar Ministerie (OM) en (private) partners samenwerken. Deze aanpak richt zich niet alleen op opsporing en vervolging, maar ook op preventie, kennisdeling, snelle interventies en innovatieve oplossingen. Voor specifieke vormen van fraude zijn inmiddels gerichte interventies ontwikkeld. De onderzoekers adviseren om deze aanpak de komende jaren verder uit te breiden om online fraude effectiever te bestrijden.

Het Fenomeenbeeld 2024: Online fraude in beeld is opgesteld door het Onderzoeksteam van de eenheid Landelijke Expertise & Operaties en de eenheid Landelijke Opsporing & Interventies. Het maakt deel uit van een reeks fenomeenonderzoeken naar geprioriteerde veiligheidsthema’s, waaronder drugs, excessief geweld, online fraude en milieucriminaliteit. Deze onderzoeken helpen de politie bij het maken van strategische keuzes.

Het bericht Meer dan 100 miljoen euro schade door online fraude verscheen eerst op BeveiligingNieuws.